Kaders en uitgangspunten

Nadat de inkt van het coalitieakkoord “Samen Duurzaam Vooruit” net droog was, kregen we te maken met een aantal crises, die grote impact hebben op onze gemeente. We hebben te maken met een stikstof-crisis, een crisis omtrent de opvang van vluchtelingen en een energiecrisis als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Met name deze laatste crisis zorgt voor fors stijgende prijzen in de volle breedte van de samenleving. Goed om vooraf stil te staan wat voor ons belangrijke kaders en uitgangspunten zijn voor deze programmabegroting.

Het centraal economisch plan (CEP) heeft in augustus 2022 nieuwe economische prognoses over de economie en werkgelegenheid gegeven. Deze raming vormt de basis voor de miljoenennota van het Rijk. Conclusie hieruit is dat de Nederlandse economie sterk uit de coronacrisis is gekomen, maar dat het beeld aan het kantelen is. Steeds meer huishoudens voelen de hoge inflatie in hun portemonnee, waardoor de consumptiegroei de komende kwartalen tot stilstand komt. Huishoudens merken de gevolgen van de hoge inflatie, en dat heeft zijn weerslag op de economie. Er is een groeiend aantal mensen dat nu al nauwelijks kan rondkomen en voor wie de energierekening onbetaalbaar dreigt te worden. Door de hoge inflatie en de daarbij achterblijvende loonstijging daalt de koopkracht in doorsnee 6,8% in 2022. Daarbij is er inflatie-ongelijkheid: hoe lager het inkomen, hoe sterker de financiële last van de inflatie wordt gevoeld. Het CPB publiceert voor het eerst een raming van de ontwikkeling van de armoede. De armoede neemt toe: de armoede stijgt in personen in 2023 tot 7,6%, voor kinderen is dat zelfs 9,5%.

Dit is de situatie zoals het (CEP) deze in augustus 2022 voorspelde. Het beeld van toen lijkt zich alleen maar ernstiger en urgenter te ontwikkelen.

We kiezen voor de volgende uitgangspunten in onze prioritering:

• We werken aan de actuele crises door Rijksmaatregelen snel en goed uit te voeren.
• We laten in deze begroting de algemene reserve in tact, ondanks dat hier een overschot van ruim € 8 miljoen zit. We houden dit overschot aan zodat onze algemene reserve kan fungeren als noodfonds om maatregelen te kunnen nemen om de effecten uit de energiecrisis te verminderen.
• Vitale maatschappelijke infrastructuur blijft overeind. Indien nodig ondersteunen we verenigingen en instellingen extra. Daarbij ligt er ook een belangrijke taak bij deze organisaties zelf om energie te besparen.  Dit noodfonds zetten we indien nodig ook in voor maatregelen voor individuele huishoudens (extra kosten bijzondere bijstand/ schulden etc.) en voor ondersteuning aan organisaties en maatschappelijke instellingen.  
• Onze focus blijft gericht op de lange termijn opgaven en tegelijkertijd werken we aan de urgente en actuele crises die zich voordoen. De langere termijn opgaven zijn voor ons:

• Verstedelijkingsopgave (woningbouw en mobiliteit);
• Klimaatopgave (klimaatadaptatie, energie- en warmte transitie en verduurzaming)
• Goede dienstverlening, transformatie en kostenbeheersing sociaal domein;
• Stedelijke (maatschappelijke) voorzieningen voor een aantrekkelijk stad;
• Duurzaam houdbare voorzieningen voor vitale dorpen.

• We blijven investeren in de 100.000 gemeente.
• We blijven financieel gezond en solide begroten.

Dit leidt tot de volgende concretere uitgangspunten:

Financiële uitgangspunten
Naast het reguliere uitgangspunt dat de begroting structureel sluitend moet zijn, kiezen we ervoor een nadrukkelijk vast te houden aan 2 uitgangspunten:

1. Realistisch begroten, niet rijk rekenen: de grote voordelige saldo’s uit de meicirculaire waren verrassend en opvallend. Wel zagen we in het ‘ravijnjaar’ 2026 een sterke daling van de algemene uitkering. In de septembercirculaire 2022 hebben we voor dat jaar 2026 per saldo € 4,6 miljoen eenmalig extra gehad. Dit eenmalige karakter verbaast ons en past ook niet bij financieel solide afspraken die we vanuit gemeenten willen maken met het Rijk. We gaan er in deze begroting vanuit dat 75% van dit bedrag minimaal structureel van aard zal zijn. Dit overeenkomstig de gelden van jeugdhulp. Op die manier blijven we financieel solide én kunnen we ook vooruit met onze ambities. Net als vorig jaar, toen we van code rood, naar oranje en groen gingen, houden we nu het hoofd koel. We gaan voor een financieel stabiel beleid en doen verantwoorde investeringen. We willen daarom het extra beschikbare geld zo inzetten, dat wanneer het financiële beeld omslaat, we niet hoeven te snijden of bezuinigen in basisvoorzieningen. Voorspelbaar financieel beleid: in slechte en in goede tijden. We kunnen met deze begroting in principe een korting van 25% uit het gemeentefonds na het ravijnjaar 2026 opvangen.
2. Eerst een plan en dan geld, tenzij…. : we houden vast aan het principe “eerst een plan en dan geld”. Hierbij hanteren we bewust een tenzij. We willen voor grote investeringen financiële ruimte reserveren in de begroting, zodat we plannen uit kunnen werken waarvan we weten dat deze ook realistisch financieel te betalen zijn. Daarbij geldt uiteraard dat de kaders en inhoud van het project en de besluitvorming hierover in de Raad leidend is. De gelden worden gestort in geoormerkte reserves en via raadsvoorstellen kan het college aan de gemeenteraad om investeringskredieten vragen, waarmee de bedragen pas daadwerkelijk beschikbaar komen.

Meedoen en ondersteunen
We zetten in op een inclusieve samenleving waarin iedereen kan meedoen, ongeacht je talent of beperking. Bovenstaande ontwikkelingen zijn veel groter dan wij als gemeente aankunnen. Inkomenspolitiek zien we als primaire rol van de rijksoverheid. Aanvullend hierop geven we inkomenssteun aan mensen die dat nodig hebben. Bijstand, bijzondere bijstand en andere gemeentelijke instrumenten zijn daarvoor beschikbaar. Daarnaast zetten we in op het voorkomen, verlichten of oplossen van schulden en armoede: een groter bereik in een groeiende groep. Landelijke financiële steunregelingen voeren we met voorrang uit. Afhankelijk van de maatregelen vanuit het Rijk kijken we wat aanvullend nodig is in de samenleving voor burgers, bedrijven en instellingen.

Energiearmoede tegengaan
We willen zoveel mogelijk huishoudens in energiearmoede bereiken en helpen. We kennen de eenmalige energietoeslag toe aan een grotere groep inwoners. We doen dit door de inkomensgrens te verhogen naar 130%. Verder hebben we onze dienstverlening met betrekking tot armoede- en schulden waarin maatwerk mogelijk is. Via de campagne Oss schakelt door zetten we ook in op besparing van energie. Ook nieuwe rijksregelingen voeren we snel uit.

Vluchtelingenopgave
Op dit moment werken gemeenten en veiligheidsregio’s aan het realiseren van opvangplekken. Hier ligt een belangrijke opgave voor de korte en de langere termijn. Voor de vergoeding van huisvestingskosten en leefgeld ontvangen we via een specifieke uitkering extra geld vanuit het Rijk op basis van normbedragen. Uitgangspunt is reële compensatie van de extra kosten die gemeenten als gevolg van de opvang van ontheemden uit Oekraïne maken. We zoeken naar een alternatieve gelijkwaardige tijdelijke opvanglocatie wanneer we niet meer kunnen beschikken over het voormalige Belastingkantoor.

(Structurele) begrotingsruimte vrijmaken voor grote investeringsopgaven
Vanuit ons coalitieakkoord “Samen duurzaam Vooruit” maken we financiële ruimte in de begroting vrij voor investeringsprojecten die  het profiel van Oss langjarig versterken.

Verstedelijkingsopgave, Wonen & Mobiliteit
We zetten in op een sterke verstedelijking in de spoorzone van Euterpelaan, Golfbad en Raadhuislaan tot aan NS station. Daarnaast gaan we voortvarend aan de slag met de ontwikkeling van Amsteleind. Deze plannen vragen grote investeringen in (duurzame) mobiliteit. Een goede ontsluiting van de hoofdwegenstructuur (o.a. ontsluitingswegen, ongelijkvloerse kruisingen met het spoor) en aandacht voor het versterken van het fietsennetwerk. Dit vraagt grote investeringen voor de toekomst. Voor diverse gebiedsontwikkelingen nemen we voorbereidingskosten op in deze begroting.  

Stedelijke (maatschappelijke) voorzieningen
Voor een aantal grote stedelijke voorzieningen zijn voorbereidingen gestart en voorlopige plannen gemaakt. Dit gaat om grote investeringen waarvoor we in deze begroting financiële ruimte hebben vrijgemaakt. Het gaat hier om:

• Kostenstijgingen door hogere bouwkosten voor het Walkwartier- het Warenhuis, de openbare ruimte en het TBL terrein.
• Golfbad: extra financiële ruimte voor de realisatie van het Golfbad om te kunnen komen tot een sluitende business case.

• Lievekamp- Zuiderstrandtheater: financiële ruimte om een investering tussen de € 53 en € 56 miljoen te kunnen realiseren.

Kostenbeheersing en transformatie sociaal domein
We zien dat gebruik en kosten in het sociaal domein al jaren toenemen. De middelen die we krijgen zijn niet toereikend. De ontwikkelingen die de toename veroorzaken – vergrijzing, abonnementstarief enzovoort – zijn lastig te beïnvloeden. We geven prioriteit aan transformatie en kostenbeheersing in het sociaal domein met oog voor de dienstverlening aan inwoners die steun nodig hebben. We sturen scherper op de uitvoering.

Leefbaarheid
We gaan investeren in goede voorzieningen, een aantrekkelijke openbare ruimte en een breed sport- en cultuuraanbod. We zetten daarom in op leefbaarheidsprojecten en ontmoeten. Bij het opstellen van de programmabegroting maken we meer financiële ruimte vrij voor onder andere voorzieningen voor ontmoeten in Macharen, Herpen, Ravenstein, Ussen en Oss Zuid en stimuleren we een gezonde leefstijl door ontmoeten en sporten in de openbare ruimte, zoals het Urban Oxx Park. Daarnaast zetten we in op laagdrempelig ontmoeten, het inrichten van een breed vrijwilligersloket en een jaarlijks cultuurfonds.

Klimaat
We moeten ons aanpassen aan het veranderende klimaat. Daarom gaan we aan de slag met een programma klimaatadaptatie inclusief vergroening. We storten gefaseerd € 1,5 miljoen in een nieuwe reserve klimaatadaptatie. De middelen willen we inzetten om robuuste ecosystemen te bouwen die beter bestand zijn tegen de klimaatverandering. Ook zijn de middelen nodig om directe verlichting te creëren op hittegevoelige plaatsen en plaatsen met veel wateroverlast. Daarnaast zetten we in op meekoppelkansen project Meanderende Maas en Zuiderwaterlinie. En we vergroenen diverse gebieden in onze gemeente, waaronder onze binnenstad.

Energie
We nemen onze verantwoordelijkheid in de aanpak van de energieproblematiek. We zetten in op energieopwekking, energiebesparing en aardgasvrij maken van woningen.  Ook maken we een start met het verduurzamen van bedrijventerreinen en gaan we het verduurzamen van het gemeentelijk vastgoed intensiveren.

Participatie en initiatieven uit de samenleving
We zetten in op het versterken van de verbindingen met de samenleving via bijvoorbeeld extra aandacht voor participatiebeleid en het stimuleren van initiatieven uit de samenleving via ontwikkelbudgetten.

Een dienstverlenende en digitale organisatie
We willen op een lastige arbeidsmarkt een aantrekkelijk en modern werkgever blijven met een kwalitatief en kwantitatief uitstekend toegeruste organisatie. Een organisatie die digitale vernieuwing omarmt en een plaats geeft, met aansprekende arbeidsvoorwaarden en een inspirerende werkomgeving. Via deze begroting proberen we de bezetting beter op orde te krijgen.

Gemeentelijke lasten
We blijven vasthouden aan een lastendruk van minimaal € 22,50 onder het landelijke gemiddelde. We verhogen de OZB in 2023 met alleen het inflatie percentage (waarbij we er voor kiezen om dit percentage te beperken tot 2,8% voor 2023).  

We beseffen dat de huidige ontwikkelingen grote impact hebben. Oss kenmerkt zich al vele jaren door een weloverwogen en op de lange termijn gericht beleid, waardoor we betrouwbaar en voorspelbaar voor de samenleving zijn en geen paniek beslissingen nemen. De voortekenen zijn ongunstig, waardoor kiezen onvermijdelijk is. Bovenstaande koers helpt ons om dat kiezen transparant en uitlegbaar te doen.